Geautomatiseerd akoestisch vleermuizenonderzoek zit de laatste jaren in de lift. Mede door een betere kwaliteit van de microfoons en miniaturisering van de techniek. Maar door hun hogere prijsklasse bleef dergelijke apparatuur vooral weggelegd voor overheidsinstanties, academische wereld en professionele gebruikers. Tegenwoordig vinden steeds meer democratisch geprijsde toestellen echter hun weg naar de markt en komen zo binnen bereik van ieders beurs. Er zit immers heel wat kennis bij de vrijwillige vleermuisfanaten terwijl ook citizen science een belangrijke schakel is in het vleermuizenonderzoek. Qua prijs/kwaliteit slaat volgend toestel alle records.
De AudioMoth is een akoestische logger, met als kloppend hart een EFM32 Gecko processor. Full spectrum want net zoals bij de mot, waar men de inspiratie haalde voor z’n naam, kan de AudioMoth zowel het (voor de mens) hoorbare als ultrasone spectrum beluisteren via een analoge MEMS-microfoon. De ongecomprimeerde wave-bestanden worden in 12-bit naar een Micro-SD (tot 32 Gb getest) geheugenkaart geschreven. Zijn troef is het formaat van 58 x 48 x 15 mm waarmee het toestel net zo groot of eerder net zo klein is als z’n stroombron van drie AA-batterijen. Interessant om weten is dat ook via de USB-aansluiting een stroombron kan worden aangesloten zoals een powerbank. Er zijn diverse instellingen mogelijk via de gebruiksvriendelijke AudioMoth Configuration App die zowel draait op Windows, Mac of Linux.
Hiermee kan de AudioMoth naar wens ingesteld worden. Na het verbinden via USB synchroniseert de AudioMoth Time App de interne klok met de pc en worden firmwareversie en batterijspanning weergegeven. De sample rate is instelbaar tussen 8 en 384 kHz net als de sterkte van het signaal dat de analoge voorversterker ingaat. De variabele sample rate zorgt voor een brede inzetbaarheid: 8 kHz wordt voornamelijk gebruikt voor het opnemen van antropogene geluiden zoals geweerschoten en kettingzagen (vaststellen overtredingen) terwijl 48 kHz voor kikker-, insecten- en vogelgeluiden wordt toegepast en 384 kHz voor het ultrasone bereik. Het toestel kan zodanig geprogrammeerd worden om binnen een bepaalde periode actief te zijn. Handig is dat je stroomverbruik en dataopslag van de ingestelde configuratie wordt uitgerekend. Het stroomverbruik stijgt niet alleen evenredig met de periode maar ook met de ingestelde sample rate (10 mA bij 8 kHz tot 40 mA bij 384 kHz). Een zonnekalender is niet inbegrepen, je kan voor die prijs niet alles hebben. Maar dat is gezien de levensduur van de AA-batterijen ook niet echt een vereiste.
Het aparte aan de AudioMoth is dat deze niet triggergestuurd werkt maar met instelbare opnameperioden. Nadeel is dat je op die manier enorm veel bestanden per sessie genereert en de geheugenkaart na een paar nachten vol zit. Een automatisch classificeersysteem is daarbij in feite onontbeerlijk als je geen uren aan opnames wil doorploeteren. Nog een nadeel is dat je vleermuizen kan missen die net in de pauze-interval voorbijvliegen. Klein voordeel is dan weer dat pulsen die onder de triggerdrempel zouden vallen toch opgenomen worden. Maar triggersturing zit in de pijplijn en zou via één van de volgende firmware-versies moeten beschikbaar worden. Verder kunnen de leds al of niet geactiveerd worden, voor als het wat discreter moet. Ook de spanningsindicatie aan de hand van het aantal knipperen en de batterij cut-off zijn inschakelbaar. Daarbij wordt het toestel onder een bepaalde spanningsdrempel uitgeschakeld om te vermijden dat opnames gecorrumpeerd raken doordat er te weinig energie rest om ze volledig weg te schrijven. Anders krijg je een hele resem aan onleesbare bestanden op je kaart.
De test:
Ik heb de AudioMoth uitgetest in twee situaties.
1. Een langeduurtest met oplaadbare batterijen (GP 2600 mAh). Daarbij was het toestel continu geactiveerd (actieve en slaapmodus). Dat leverde een uithouding van 6 volle nachten (gemiddeld 11 uur) op tot halverwege de 7e nacht de boordspanning onder het minimum zat. Een heel mooie prestatie op drie ‘AA-tjes’.
2. Een duurtest in uitsluitend actieve modus op lithium batterijen (Energizer Ultimate Lithium). Het toestel werd daarbij steeds voor en na de actieve periode in- en terug uitgeschakeld. Met deze methode hielden de batterijen het 12 volle nachten uit (gemiddeld 8uur) om het halverwege de 13e nacht voor bekeken te houden.
Bij deze tests zat het toestel in een waterdicht kistje, aangepast naar eigen ontwerp.
De AudioMoth wordt immers zonder bescherming geleverd (een Ziploc-zakje is in optie verkrijgbaar). Maar voor steviger spul ben je op je eigen handigheid aangewezen want dit elektronisch kleinood houdt niet van vocht.
Zo’n ontwerp hoeft overigens niet veel geld noch tijd te kosten: mijn luisterkistje staat in detail beschreven op de website van Open Acoustic Devices waar ook heel wat andere ontwerpen terug te vinden zijn. Op het forum kan je verder ook terecht met allerhande vragen.
De opnamen dan: die zijn van heel goede kwaliteit en kunnen zonder probleem de vergelijking doorstaan met veel duurdere merken. Mijn DIY-membraan van keukenfolie (10 micron dik) heeft evenwel een licht dempend effect maar toch blijven de meeste vleermuissoorten zeer goed determineerbaar.
Van hoogvliegers als Rosse vleermuis tot fluisteraars als Grootoorvleermuis . Bij myoten kunnen soms details verloren gaan door de attenuatie, ten koste van de determinatie.
Besluit: voor 45€ heb je een prima toestel, kleiner dan een bankkaart, die dezelfde klus kan klaren als toestellen die 20x zo duur en zo lomp zijn. Voor de luisterkist heb je een dosis spitsvondigheid nodig maar dat is net het leuke eraan. De lage kost maakt de AudioMoth ook prima inzetbaar als discrete verkenner in risicogebied.
Om af te sluiten: de term is gevallen… automatisch classificeersysteem. Peperdure software die niet voor iedereen is weggelegd zou je denken. Maar er bestaan gratis alternatieven zoals Batclassify, (afb 7). Ontworpen door Chris Scott die mij de testversie v2 ter beschikking heeft gesteld. Dit programma herkent enkele standaard vleermuissoorten zoals pipistrellus, de groep eptesicus/nyctalus/vespertilio, barbastella, plecotus, rhinolophus en myotis spec. Met dit gamma geraak je in België al een eind ver. Daaraan zullen op termijn mogelijk Ruige dwergvleermuis en Meervleermuis toegevoegd worden, we hebben daarvoor verschillende opnamen ter beschikking gesteld.
Het betreft een zeer basic programma zonder toeters of bellen maar die wel doet waarvoor het werd ontworpen: soortenherkenning. De mogelijkheid om een hele batch ineens te laten analyseren is heel nuttig. En wonderwel doet deze software het even goed als de betalende programma’s, met dezelfde voordelen en fouten. Want een auto-ID is nooit 100% betrouwbaar, een goede determinatiekennis blijft steeds nodig. Maar op deze manier kunnen de opnamen getrieerd worden en dus ideaal voor de AudioMoth. Een handige combinatie om voor een prikje aan het serieuze analysewerk te beginnen.
David Galens
Vespertilio VZW.