Wie al een tijdje meedraait in het vleermuizenwereldje, ervaart bij het aanschouwen van de Teensybat waarschijnlijk een soort déjà-vu. Het silhouet van een doosje met twee knopjes herinnert immers aan één der oer-detectoren: de Pettersson D100.
Maar daar stopt meteen ook de vergelijking want de Teensybat kan zoveel meer. De prijs is dan weer omgekeerd evenredig want behalve een dosis handigheid en een beetje tijd, kost deze Teensybat minder dan een D100. Reken op zo’n 150€; en voor die prijs krijg je een toestel dat zich kan meten met professionele apparatuur in het prijsbereik van >1000€. Ik voelde de versie van Edwin (Houwertjes) en Cor (Berrevoets) aan de tand. Het Nederlands duo dat resp. hard- en software van de Teensybat verder ontwikkelde en het toestel ondertussen op hoger niveau tilde.
De Teensybat is een zelfbouw open-source project (foto 1) en bestaat daardoor in diverse vormen en uitvoeringen. Wij testten de op moment van schrijven meest recente sw-versie. A.d.h.v. feedback worden immers continu aanpassingen en verbeteringen, zowel soft-als hardware doorgevoerd. Het is nooit af.
De Teensybat heeft alle technieken aan boord: (auto-)heterodyne, frequentiedeling en tijdsexpansie.
Blikvanger is het 28 inch-scherm. Bij het opstarten flitst eventjes een vleermuis van Paul Van hoof (foto 2) voorbij en binnen de 5 seconden is het toestel klaar voor gebruik. Op ons testexemplaar bevindt de aan/uit-schakelaar zich op een ietwat onhandige plaats, nl onderaan de zijkant, met onbedoelde bediening tot gevolg. Op de nieuwste printplaat-versie is plaats voor een schuifschakelaar. Maar uiteindelijk ligt de vrije keuze qua locatie en type schakelaar bij de bouwer Het voordeel van het doe-het-zelf concept. De lichtintensiteit van het scherm kan gedimd worden, handig als je niet te veel aandacht wil trekken. Ook als je tijdens het maken van zichtwaarnemingen niet visueel wil afgeleid raken door sliertjes ultrasonisch gekwetter komt deze functie goed van pas. Maar een scherm blijkt dan weer verdraaid handig om spectrogrammen van opnames te herbekijken. Of bv. om bij te leren van de ultrasone training-opnamen die je op de website van Edwin terugvindt. Waarmee je zowel (auto)-heterodyne als TE ervaring kan opdoen met vleermuisgeluiden en hoe dat op je detector, met jouw instellingen, zal klinken.
De geluidsbestanden worden in .wave-formaat weggeschreven op een MicroSD-kaart. De wave-files zijn voorzien van GUANO-data en samen met de bestandsnaam (datum/tijd) zijn de opnamen perfect compatibel met bv. de Acoustic Pipeline van BTO Acoustic Pipeline | BTO – British Trust for Ornithology. Ook bestaat de optie om GPS en temperatuur op te slaan in het bestand. Aangezien de hardware niet op ons toestel aanwezig was kunnen we daar niet veel over zeggen. Probeer het gerust zelf uit.
Het vergt wel een beetje geduld om dat kaartje uit de behuizing te priegelen. De mogelijkheid om data rechtstreeks via kabel uit te lezen zou zeer welkom zijn. De Teensybat beschikt immers over twee micro-usb-poorten. Eentje om de ingebouwde batterij (afkomstig uit een powerbank) op te laden, wat ook weer mogelijkheden biedt om te velde bij te laden, en een andere voor software-updates en binnenkort dus ook de opnamen. Naar een luidspreker blijft het tevergeefs zoeken: die is er niet! Een bewuste keuze want dat bespaart geld en plaats. En die heb je eerlijk gezegd ook niet nodig. Bij vleermuizenonderzoek is het gebruik van een koptelefoon onontbeerlijk, vandaar ook de 3,5 mm jack-aansluiting. En wie wil gidsen kan dat altijd met een externe luidspreker.
Het toestel is zeer gebruiksvriendelijk: met een eenvoudige druk op de knop kunnen opnamen gemaakt worden. Al hadden we hier graag een pre-buffer gezien. Vleermuizen op vliegroute hebben vaak de neiging om je reactievermogen net iets voor te zijn, waardoor je belangrijke info voor de determinatie kan missen. De functie ‘autorecord’ maakt het ook mogelijk om de Teensybat als passief te gebruiken. Daarbij gaat het scherm ‘in slaap’ om stroom te besparen. Een externe mic-aansluiting zit alvast in de pijplijn Het is natuurlijk niet de bedoeling om lange termijn monitoring te gaan doen, daarvoor ontbeert het toestel een programmafunctie. Maar de batterij zingt het wel een 20-tal uur uit. Al is het toestel niet beschermd tegen slechte weersomstandigheden en vocht.
Het menu wordt bediend door twee sets draai- en drukknoppen, in het begin een beetje zoeken maar het went snel. Het toestel biedt heel wat instelmogelijkheden (foto 3), tot en met de kleurinstelling van het menu (foto 4).
Qua personalisatie kan dat tellen. De opnameknop zit links en die komt vooral goed uit voor linkshandigen, zoals ondergetekende, maar het ware handig mochten de functies van de knoppen naar wens kunnen aangepast worden. Dit blijkt mogelijk dus af te wachten in een eventuele volgende update.
De opnamen zijn van goede kwaliteit. De Knowles-microfoon kwijt zich prima van z’n taak en levert loepzuivere opnamen af. Eén minpunt is dat de signalen vanaf 100 kHz afzwakken. Voor het correct determineren van sommige myotis-soorten (startfrequentie) is gevoeligheid boven dit frequentiebereik immers net van belang. Wie een Pettersson D240 gewend is zal ook merken dat het bereik van de Teensybat minder is. Een verbeteringspuntje dus als de Teensybat zich echt zal willen meten met sommige professionele toestellen.
De functie Auto-heterodyne is handig als je niet de hele tijd wil scannen. Al heb ik ondervonden dat die soms wat traag reageert waardoor je soorten kan missen. Manueel tunen verdient de aanbeveling als je specifiek op zoek bent naar een soort. Een interessante functie is het live beluisteren in tijdsexpansie. In combinatie met zichtwaarnemingen levert dit waardevolle info op. Ook van het typisch pijnpuntje van de D100 destijds, de gevoeligheid voor gsm-interferentie, lijkt de Teensybat veel minder last te hebben.
Het interessante is dat zo’n toestel zelf en goedkoop te herstellen valt. Edwin omschrijft het mooi als volgt: ‘Build your own equipment and you have lifetime warranty!’.
Dit soort apparaten legt de weg open naar de democratisering van het vleermuizenonderzoek. Wetenschappelijk verantwoord onderzoek aan een dito prijskaartje is niet langer weggelegd voor de professionelen en wetenschappelijke instellingen. Het kan de bescherming van vleermuizen alleen maar ten goede komen.
De beste manier om het zelf te ervaren, is er gewoon zelf eentje bouwen. Je vind alles wat je altijd al wou weten over de Teensybat op deze webstek: https://www.teensybat.com/
Update: momenteel wordt gewerkt aan een nieuwe versie waarin verschillende puntjes worden herzien en verbeterd. Zoals: een andere printplaat waardoor je geen weerstandjes meer hoeft te plaatsen en geen audioboard nodig hebt, een snellere developmentboard (teensy 4.1 i.p.v. 3.6) met daarop 16MB geheugen, goed voor minstens 3 seconden pre-record opslag en visualisatie en timexpansion beschikbaar tijdens het opnemen.
Vespertilio vzw
David Galens
