AudioMoth

Geautomatiseerd akoestisch vleermuizenonderzoek zit de laatste jaren in de lift. Mede door een betere kwaliteit van de microfoons en miniaturisering van de techniek. Maar door hun hogere prijsklasse bleef dergelijke apparatuur vooral weggelegd voor overheidsinstanties, academische wereld en professionele gebruikers. Tegenwoordig vinden steeds meer democratisch geprijsde toestellen echter hun weg naar de markt en komen zo binnen bereik van ieders beurs. Er zit immers heel wat kennis bij de vrijwillige vleermuisfanaten terwijl ook citizen science een belangrijke schakel is in het vleermuizenonderzoek. Qua prijs/kwaliteit slaat volgend toestel alle records.
De AudioMoth is een akoestische logger, met als kloppend hart een EFM32 Gecko processor. Full spectrum want net zoals bij de mot, waar men de inspiratie haalde voor z’n naam, kan de AudioMoth zowel het (voor de mens) hoorbare als ultrasone spectrum beluisteren via een analoge MEMS-microfoon. De ongecomprimeerde wave-bestanden worden in 12-bit naar een Micro-SD (tot 32 Gb getest) geheugenkaart geschreven. Zijn troef is het formaat van 58 x 48 x 15 mm waarmee het toestel net zo groot of eerder net zo klein is als z’n stroombron van drie AA-batterijen. Interessant om weten is dat ook via de USB-aansluiting een stroombron kan worden aangesloten zoals een powerbank. Er zijn diverse instellingen mogelijk via de gebruiksvriendelijke AudioMoth Configuration App die zowel draait op Windows, Mac of Linux.

Hiermee kan de AudioMoth naar wens ingesteld worden. Na het verbinden via USB synchroniseert de AudioMoth Time App de interne klok met de pc en worden firmwareversie en batterijspanning weergegeven. De sample rate is instelbaar tussen 8 en 384 kHz net als de sterkte van het signaal dat de analoge voorversterker ingaat. De variabele sample rate zorgt voor een brede inzetbaarheid: 8 kHz wordt voornamelijk gebruikt voor het opnemen van antropogene geluiden zoals geweerschoten en kettingzagen (vaststellen overtredingen) terwijl 48 kHz voor kikker-, insecten- en vogelgeluiden wordt toegepast en 384 kHz voor het ultrasone bereik. Het toestel kan zodanig geprogrammeerd worden om binnen een bepaalde periode actief te zijn. Handig is dat je stroomverbruik en dataopslag van de ingestelde configuratie wordt uitgerekend. Het stroomverbruik stijgt niet alleen evenredig met de periode maar ook met de ingestelde sample rate (10 mA bij 8 kHz tot 40 mA bij 384 kHz). Een zonnekalender is niet inbegrepen, je kan voor die prijs niet alles hebben. Maar dat is gezien de levensduur van de AA-batterijen ook niet echt een vereiste.
Het aparte aan de AudioMoth is dat deze niet triggergestuurd werkt maar met instelbare opnameperioden. Nadeel is dat je op die manier enorm veel bestanden per sessie genereert en de geheugenkaart na een paar nachten vol zit. Een automatisch classificeersysteem is daarbij in feite onontbeerlijk als je geen uren aan opnames wil doorploeteren. Nog een nadeel is dat je vleermuizen kan missen die net in de pauze-interval voorbijvliegen. Klein voordeel is dan weer dat pulsen die onder de triggerdrempel zouden vallen toch opgenomen worden. Maar triggersturing zit in de pijplijn en zou via één van de volgende firmware-versies moeten beschikbaar worden. Verder kunnen de leds al of niet geactiveerd worden, voor als het wat discreter moet. Ook de spanningsindicatie aan de hand van het aantal knipperen en de batterij cut-off zijn inschakelbaar. Daarbij wordt het toestel onder een bepaalde spanningsdrempel uitgeschakeld om te vermijden dat opnames gecorrumpeerd raken doordat er te weinig energie rest om ze volledig weg te schrijven. Anders krijg je een hele resem aan onleesbare bestanden op je kaart.

De test:
Ik heb de AudioMoth uitgetest in twee situaties.
1. Een langeduurtest met oplaadbare batterijen (GP 2600 mAh). Daarbij was het toestel continu geactiveerd (actieve en slaapmodus). Dat leverde een uithouding van 6 volle nachten (gemiddeld 11 uur) op tot halverwege de 7e nacht de boordspanning onder het minimum zat. Een heel mooie prestatie op drie ‘AA-tjes’.
2. Een duurtest in uitsluitend actieve modus op lithium batterijen (Energizer Ultimate Lithium). Het toestel werd daarbij steeds voor en na de actieve periode in- en terug uitgeschakeld. Met deze methode hielden de batterijen het 12 volle nachten uit (gemiddeld 8uur) om het halverwege de 13e nacht voor bekeken te houden.

Bij deze tests zat het toestel in een waterdicht kistje, aangepast naar eigen ontwerp.

De AudioMoth wordt immers zonder bescherming geleverd (een Ziploc-zakje is in optie verkrijgbaar). Maar voor steviger spul ben je op je eigen handigheid aangewezen want dit elektronisch kleinood houdt niet van vocht.

Zo’n ontwerp hoeft overigens niet veel geld noch tijd te kosten: mijn luisterkistje staat in detail beschreven op de website van Open Acoustic Devices  waar ook heel wat andere ontwerpen terug te vinden zijn. Op het forum kan je verder ook terecht met allerhande vragen.
De opnamen dan: die zijn van heel goede kwaliteit en kunnen zonder probleem de vergelijking doorstaan met veel duurdere merken. Mijn DIY-membraan van keukenfolie (10 micron dik) heeft evenwel een licht dempend effect maar toch blijven de meeste vleermuissoorten zeer goed determineerbaar. 

 

 

 

Van hoogvliegers als Rosse vleermuis  tot fluisteraars als Grootoorvleermuis . Bij myoten kunnen soms details verloren gaan door de attenuatie, ten koste van de determinatie.

 

 

 

Besluit: voor 45€ heb je een prima toestel, kleiner dan een bankkaart, die dezelfde klus kan klaren als toestellen die 20x zo duur en zo lomp zijn. Voor de luisterkist heb je een dosis spitsvondigheid nodig maar dat is net het leuke eraan. De lage kost maakt de AudioMoth ook prima inzetbaar als discrete verkenner in risicogebied.
Om af te sluiten: de term is gevallen… automatisch classificeersysteem. Peperdure software die niet voor iedereen is weggelegd zou je denken. Maar er bestaan gratis alternatieven zoals Batclassify, (afb 7). Ontworpen door Chris Scott die mij de testversie v2 ter beschikking heeft gesteld. Dit programma herkent enkele standaard vleermuissoorten zoals pipistrellus, de groep eptesicus/nyctalus/vespertilio, barbastella, plecotus, rhinolophus en myotis spec. Met dit gamma geraak je in België al een eind ver. Daaraan zullen op termijn mogelijk Ruige dwergvleermuis en Meervleermuis toegevoegd worden, we hebben daarvoor verschillende opnamen ter beschikking gesteld.
Het betreft een zeer basic programma zonder toeters of bellen maar die wel doet waarvoor het werd ontworpen: soortenherkenning. De mogelijkheid om een hele batch ineens te laten analyseren is heel nuttig. En wonderwel doet deze software het even goed als de betalende programma’s, met dezelfde voordelen en fouten. Want een auto-ID is nooit 100% betrouwbaar, een goede determinatiekennis blijft steeds nodig. Maar op deze manier kunnen de opnamen getrieerd worden en dus ideaal voor de AudioMoth. Een handige combinatie om voor een prikje aan het serieuze analysewerk te beginnen.

David Galens

Vespertilio VZW.

Batseeker 4

In het rijtje ‘democratisch geprijsd vleermuisgerei’ vinden we de Canadese Batseeker 4 terug. Een eenvoudige detector met frequentiedeling gehuld in een eerder onconventioneel jasje die wat weg heeft van de befaamde zwarte monoliet uit Stanley Kubrick’s “2001”.

Deze detector werkt volgens het principe van ‘frequency division’ oftewel frequentiedeling. Eenvoudig uitgelegd: de frequentie van de inkomende geluiden wordt gedeeld met een factor 10.

Daardoor vallen die binnen het menselijk gehoorbereik tussen 20 Hz en 20 kHz. Frequentiedeling bestrijkt een groot deel van het frequentiebereik van vleermuizen. Ook zo bij de Batseeker, met een bereik tussen 20-100 kHz.

Dit maakt tunen overbodig waardoor de bediening als zeer simpel te bestempelen valt : aan/uit, volume +/-. Kortom, twee AAA-batterijen erin en je bent vertrokken.
Wie effectief aan soortenonderzoek wil gaan doen is er met dit toestel echter aan voor de moeite. Typisch aan dit type detector is immers het ontbreken van klankkleur terwijl je ook de nulfrequentie niet kan bepalen. Maar aan de hand van het ritme kan je er toch enkele soorten uithalen, een basisdiscipline die (helaas) stilaan verloren gaat. Hoewel, via de 3,5mm uitgang kan naast een hoofdtelefoon ook een opnametoestel aangesloten worden. Bij frequentiedeling bevatten de opnamen vaak nog voldoende informatie om te kunnen analyseren zoals te zien op het spectrogram.

 

 

 

 

 

De kunststof behuizing, zo te zien vervaardigd met 3D-printer, maakt een eerder ambachtelijke en geen al te valbestendige indruk. Maar door het formaat vrij makkelijk mee te nemen in de broekzak of als uit de kluiten gewassen sleutelhanger.

We kunnen besluiten dat je ’t voor de prijs alvast niet hoeft te laten. Voor de luttele som van 39,50€ alles inbegrepen kunnen zowel beginners als doorgewinterde vleerders een hoop no-nonsense fun beleven aan deze gadget. Bijvoorbeeld op een mooie zomeravond gewoon aan terras zitten luisteren naar ‘Radio Chiroptera’.

David Galens
Vespertilio vzw

Pettersson M500-384

De Pettersson M500-384 is de jongste telg uit de Pettersson-cataloog. Een detail dat meteen opvalt is de usb-aansluiting onderaan. Dit toestel functioneert immers in combinatie met computers, laptops, smartphones en tablets van diverse pluimage en OS. Dit biedt heel wat vrijheid bij je materiaalkeuze. Hiervoor is wel OTG (On The Go)-functie vereist waarmee je toestel als een host fungeert en het aansluiten van externe toestellen, zoals een batdetector, mogelijk maakt. De gebruikte microfoon is een electret met een frequentiebereik tussen 10 en 160khz en een samplefrequentie van 384 kHz en hetzelfde type als bij de D500X (waarbij frequentiebereik en samplerate wat verschillen). Het beproefde ruisonderdrukkingsalgoritme, de hoge bemonsteringsfrequentie en de anti-aliasingfilter staan garant voor een hoogwaardige geluidskwaliteit en dito opnames.

Door middel van een verwijderbaar kegeltje kan de detector zowel directioneel als omni-directioneel gebruikt worden. Tot slot haalt de detector z’n stroom van het aangesloten toestel: de rode led brandt als de microfoon spanning krijgt.

Kortom: alle troeven van een groot toestel gepropt in een lilliputter van 60g en 43 x 114 x 13 mm . De stevige alu-behuizing met verlicht ‘Pettersson’-logo geeft het geheel een kwalitatieve uitstraling (zie titelfoto).

Er bestaan meerdere apps om de detector te bedienen maar Bat Recorder (Android) is veruit de meest gebruikte. Voor 6,49verkrijgbaar in de Google Play Store en een prikje gezien de vele functies. Deze app maakt niet alleen het geluid zichtbaar via een spectrogram (foto 1) maar kent ook heel wat instellingen zoals de handmatige, pre- en post triggers. Daarmee kan de module zelfs volautomatisch opnemen. In heterodyne kan je automatische tuning (foto 2) instellen waarbij de detector zelf de frequentie met de meeste energie gaat opzoeken. (zie afb). Er is ook aan nachtstand aanwezig om je nachtzicht te sparen en als je echt ‘into darkness’ wil gaan kan je gewoon het scherm uitzetten terwijl de app op de achtergrond blijft werken.

Bat Recorder leent zich ook goed voor de analyse van opnames, die kan je vertraagd afspelen en zelfs eenvoudige metingen uitvoeren. Identificeren moet je nog steeds zelf doen, dat is net het leuke eraan, en je kan de soortnaam (foto 3 en 4) koppelen aan de opname.

Aangezien iedere opname ook steeds voorzien wordt van geotagging wordt de hele route op kaart vastgelegd met iedere opname gemarkeerd (foto 5).

Het interessante is dat de softwaremaker openstaat voor suggesties van gebruikers. Zo heb ik een paar updates terug aangeboden de volledige Nederlandstalige versie te herzien om het “google translate “-taaltje iets meer te stroomlijnen. Ook de nieuwe feature (zie de laatste update) waarbij je een opname kan starten en beëindigen door even met het toestel te schudden is een voorstel van ondergetekende. Naar mijn mening krijg je in automatische modus vaak een overvloed aan opnamen binnen terwijl je voor een manuele opname soms bliksemsnel de ‘record’toets moet zien te vinden. De meeste smartphones hebben een accelerometer en ik vroeg me af of die niet zou kunnen dienen als activatie voor opnamen. Met deze nieuwe functie kan je de opname nu manueel inschakelen en stoppen door simpelweg even kort te schudden. Met de ingestelde pre-buffer heb je de complete opname te pakken, dus zen op pad.

Enige euvel aan het design van de hardware is het feit dat je de detector ergens moet kunnen bevestigen aan het toestel want beide vasthouden in je handen is absoluut onhandig. Op dat vlak is de Echo Meter Touch, die je rechtstreeks kan inpluggen, een stuk gebruiksvriendelijker. Ook de kabel moet netjes weggewerkt worden. Je zal maar net een interessante opname gaan maken terwijl de kabel blijft haken aan een tak. Maar waar een wil is, is een weg. Er bestaan heel wat huis-tuin- en keukenconstructies maar ik opteerde voor een pragmatische oplossing voor de smartphone: een module die met één enkele hand te bedienen valt. En dat hoeft niet eens veel te kosten met wat spullen uit het Verre Oosten.

Door de combinatie van een handgreep met daarop een speciale smartphoneklem (foto 6) en een gelhoesje voorzien van een popsocket (foto 7) kan je voor nog geen 30€ aan spullen een unit maken met een professionele uitstraling… vergeet de tie wraps, duct tape en andere bric a brac. Detector en popsocket zijn voorzien van velcro en op die manier vlotjes aan elkaar te koppelen (zie foto 8, 9) .

 

 

 

 

 

 

 

Dit maakt het geheel ergonomisch en prettig in gebruik. De shake-to-record functie maakt het helemaal af. Slimmigheidje is de led van je smartphone bedekken met een rode folie. Dit geeft voldoende verlichting met een minimum aan verstoring (foto 10), geen extra zaklamp nodig dus. Een unieke feature die je niet zal terugvinden bij de duurdere toestellen.

 

 

 

 

 

 

 

Nog een handige optie is de ¼” schroefdraad onderaan de handgreep: daarmee kan je de hele unit in een op een tripod plaatsen (foto 11).

David Galens, Vespertilio VZW