vóór vleermuizen
Om een duidelijke uitleg te geven is een folder gemaakt over hoe en wanneer een zomermonitoring naar vleermuisverblijven het beste zou kunnen worden uitgevoerd: deze hebben we digitaal gemaakt en is te vinden in de link hierna;
link Zomermonitoring vleermuizen
Verder is ook een folder gemaakt met een stappenschema over wat te doen bij het vinden van een vleermuis, te vinden via onderstaande link:
link Vleermuis gevonden, wat nu?
Hopelijk helpen de folders in beantwoording van de meeste vragen.
Onze nieuwe folder ‘Vleermuisvriendelijke tips is gereed; deze is vanuit duurzaam oogpunt digitaal beschikbaar. Zie hieronder:
Folder vleermuisvriendelijke tips
Er in staan tips om uw eigen omgeving (tuin/woning) geschikter te maken voor vleermuizen, tips bij het treffen van vleermuizen en ook kort iets over onze VZW.
Veel leesplezier!
Nu het najaar is gestart, is dat ook het startsein voor de najaarsmigratie van diverse soorten, waaronder ook diverse vleermuissoorten; zoals ruige dwergvleermuizen.
Helaas weten we nog niet zo veel over tweekleurige vleermuizen, maar mogelijk is dat ook de reden (migratie) dat dit vrouwtje tweekleurige vleermuis langs deze windturbine is gekomen, en het niet meer kan navertellen.
Tijdens de route komen migrerende vleermuizen onderweg diverse gevaren tegen, zoals draaiende windturbines. Als we vleermuizen willen beschermen dan is het noodzakelijk om windturbines niet te plaatsen op intensief door vleermuis bezochte plekken en/of te dicht bij verblijfplaatsen van (zeldzame) vleermuissoorten. En daarnaast windturbines in bekende en vermoedelijke migratiegebieden te voorzien van een deugdelijke stilstand.
Graag nodigen we jullie uit op zaterdag 2 september 2023.
In samenwerking met het Agentschap voor Natuur & Bos, Rodeland en het heemkundig genootschap Land van Rode organiseert Vespertilio vzw de Internationale Nacht van de Vleermuis.
In de pas gerestaureerde Sint-Martinuskerk van Schelderode vertelt een doorlopende presentatie jullie alles over het wel en wee van de vleermuizen terwijl je kan genieten van een drankje aan de ‘Bat Bar’.
Vanaf zonsondergang nemen onze ervaren gidsen jullie op sleeptouw in de nachtelijke Scheldemeersen. Op de nachtvlinderstand kan je van nabij kennismaken met de verborgen pracht en praal van deze nachtdiertjes.
Wanneer : zaterdag 2 september van 19u 45 tot 22u 30, gratis drankje wordt voorzien.
Vertrekpunt : Kerk van Schelderode, Schelderodeplein, 9820 Merelbeke
Zorg voor aangepast schoeisel voor een wandeling in een nattere Scheldevallei en kleding naargelang temperatuur. Kinderen zijn welkom! We verloten voor hen ook een leuke verrassing!
Opgelet : de activiteit is gratis maar de inschrijving is verplicht via met vermelding van je naam en hoeveel personen (kinderen/volwassenen) je komt.
Schrijf je snel in want het aantal plaatsen is beperkt.
Nu de vleermuizen weer ontwaken: in de onderstaande link een handleiding voor werken met een BATdetector.
Omdat het donker ook een zeer belangrijke kwaliteit is voor natuur en natuurlijke leefomgeving van flora en fauna in het algemeen – en in het specifiek voor vleermuizen – hebben wij een leidraad opgesteld.
Via de bijgevoegde link, hier klikken, is deze te lezen.
Wie al een tijdje meedraait in het vleermuizenwereldje, ervaart bij het aanschouwen van de Teensybat waarschijnlijk een soort déjà-vu. Het silhouet van een doosje met twee knopjes herinnert immers aan één der oer-detectoren: de Pettersson D100.
Maar daar stopt meteen ook de vergelijking want de Teensybat kan zoveel meer. De prijs is dan weer omgekeerd evenredig want behalve een dosis handigheid en een beetje tijd, kost deze Teensybat minder dan een D100. Reken op zo’n 150€; en voor die prijs krijg je een toestel dat zich kan meten met professionele apparatuur in het prijsbereik van >1000€. Ik voelde de versie van Edwin (Houwertjes) en Cor (Berrevoets) aan de tand. Het Nederlands duo dat resp. hard- en software van de Teensybat verder ontwikkelde en het toestel ondertussen op hoger niveau tilde.
De Teensybat is een zelfbouw open-source project (foto 1) en bestaat daardoor in diverse vormen en uitvoeringen. Wij testten de op moment van schrijven meest recente sw-versie. A.d.h.v. feedback worden immers continu aanpassingen en verbeteringen, zowel soft-als hardware doorgevoerd. Het is nooit af.
De Teensybat heeft alle technieken aan boord: (auto-)heterodyne, frequentiedeling en tijdsexpansie.
Blikvanger is het 28 inch-scherm. Bij het opstarten flitst eventjes een vleermuis van Paul Van hoof (foto 2) voorbij en binnen de 5 seconden is het toestel klaar voor gebruik. Op ons testexemplaar bevindt de aan/uit-schakelaar zich op een ietwat onhandige plaats, nl onderaan de zijkant, met onbedoelde bediening tot gevolg. Op de nieuwste printplaat-versie is plaats voor een schuifschakelaar. Maar uiteindelijk ligt de vrije keuze qua locatie en type schakelaar bij de bouwer Het voordeel van het doe-het-zelf concept. De lichtintensiteit van het scherm kan gedimd worden, handig als je niet te veel aandacht wil trekken. Ook als je tijdens het maken van zichtwaarnemingen niet visueel wil afgeleid raken door sliertjes ultrasonisch gekwetter komt deze functie goed van pas. Maar een scherm blijkt dan weer verdraaid handig om spectrogrammen van opnames te herbekijken. Of bv. om bij te leren van de ultrasone training-opnamen die je op de website van Edwin terugvindt. Waarmee je zowel (auto)-heterodyne als TE ervaring kan opdoen met vleermuisgeluiden en hoe dat op je detector, met jouw instellingen, zal klinken.
De geluidsbestanden worden in .wave-formaat weggeschreven op een MicroSD-kaart. De wave-files zijn voorzien van GUANO-data en samen met de bestandsnaam (datum/tijd) zijn de opnamen perfect compatibel met bv. de Acoustic Pipeline van BTO Acoustic Pipeline | BTO – British Trust for Ornithology. Ook bestaat de optie om GPS en temperatuur op te slaan in het bestand. Aangezien de hardware niet op ons toestel aanwezig was kunnen we daar niet veel over zeggen. Probeer het gerust zelf uit.
Het vergt wel een beetje geduld om dat kaartje uit de behuizing te priegelen. De mogelijkheid om data rechtstreeks via kabel uit te lezen zou zeer welkom zijn. De Teensybat beschikt immers over twee micro-usb-poorten. Eentje om de ingebouwde batterij (afkomstig uit een powerbank) op te laden, wat ook weer mogelijkheden biedt om te velde bij te laden, en een andere voor software-updates en binnenkort dus ook de opnamen. Naar een luidspreker blijft het tevergeefs zoeken: die is er niet! Een bewuste keuze want dat bespaart geld en plaats. En die heb je eerlijk gezegd ook niet nodig. Bij vleermuizenonderzoek is het gebruik van een koptelefoon onontbeerlijk, vandaar ook de 3,5 mm jack-aansluiting. En wie wil gidsen kan dat altijd met een externe luidspreker.
Het toestel is zeer gebruiksvriendelijk: met een eenvoudige druk op de knop kunnen opnamen gemaakt worden. Al hadden we hier graag een pre-buffer gezien. Vleermuizen op vliegroute hebben vaak de neiging om je reactievermogen net iets voor te zijn, waardoor je belangrijke info voor de determinatie kan missen. De functie ‘autorecord’ maakt het ook mogelijk om de Teensybat als passief te gebruiken. Daarbij gaat het scherm ‘in slaap’ om stroom te besparen. Een externe mic-aansluiting zit alvast in de pijplijn Het is natuurlijk niet de bedoeling om lange termijn monitoring te gaan doen, daarvoor ontbeert het toestel een programmafunctie. Maar de batterij zingt het wel een 20-tal uur uit. Al is het toestel niet beschermd tegen slechte weersomstandigheden en vocht.
Het menu wordt bediend door twee sets draai- en drukknoppen, in het begin een beetje zoeken maar het went snel. Het toestel biedt heel wat instelmogelijkheden (foto 3), tot en met de kleurinstelling van het menu (foto 4).
Qua personalisatie kan dat tellen. De opnameknop zit links en die komt vooral goed uit voor linkshandigen, zoals ondergetekende, maar het ware handig mochten de functies van de knoppen naar wens kunnen aangepast worden. Dit blijkt mogelijk dus af te wachten in een eventuele volgende update.
De opnamen zijn van goede kwaliteit. De Knowles-microfoon kwijt zich prima van z’n taak en levert loepzuivere opnamen af. Eén minpunt is dat de signalen vanaf 100 kHz afzwakken. Voor het correct determineren van sommige myotis-soorten (startfrequentie) is gevoeligheid boven dit frequentiebereik immers net van belang. Wie een Pettersson D240 gewend is zal ook merken dat het bereik van de Teensybat minder is. Een verbeteringspuntje dus als de Teensybat zich echt zal willen meten met sommige professionele toestellen.
De functie Auto-heterodyne is handig als je niet de hele tijd wil scannen. Al heb ik ondervonden dat die soms wat traag reageert waardoor je soorten kan missen. Manueel tunen verdient de aanbeveling als je specifiek op zoek bent naar een soort. Een interessante functie is het live beluisteren in tijdsexpansie. In combinatie met zichtwaarnemingen levert dit waardevolle info op. Ook van het typisch pijnpuntje van de D100 destijds, de gevoeligheid voor gsm-interferentie, lijkt de Teensybat veel minder last te hebben.
Het interessante is dat zo’n toestel zelf en goedkoop te herstellen valt. Edwin omschrijft het mooi als volgt: ‘Build your own equipment and you have lifetime warranty!’.
Dit soort apparaten legt de weg open naar de democratisering van het vleermuizenonderzoek. Wetenschappelijk verantwoord onderzoek aan een dito prijskaartje is niet langer weggelegd voor de professionelen en wetenschappelijke instellingen. Het kan de bescherming van vleermuizen alleen maar ten goede komen.
De beste manier om het zelf te ervaren, is er gewoon zelf eentje bouwen. Je vind alles wat je altijd al wou weten over de Teensybat op deze webstek: https://www.teensybat.com/
Update: momenteel wordt gewerkt aan een nieuwe versie waarin verschillende puntjes worden herzien en verbeterd. Zoals: een andere printplaat waardoor je geen weerstandjes meer hoeft te plaatsen en geen audioboard nodig hebt, een snellere developmentboard (teensy 4.1 i.p.v. 3.6) met daarop 16MB geheugen, goed voor minstens 3 seconden pre-record opslag en visualisatie en timexpansion beschikbaar tijdens het opnemen.
Vespertilio vzw
David Galens
Een tijdje terug maakten we een Nederlandse vertaling van een mooi stukje werk (oorspronkelijk in het Frans). Vanaf nu is er, wederom op basis van de Franstalige publicatie van Plecotus/Natagora (2019), ook een Engelstalige vertaling gemaakt van deze winterdeterminatiegids voor vleermuizen .
De link vindt u hier.
Veel lees en gebruiksplezier!
De door Natagora opgestelde determinatiegids (versie oktober 2019) is recent door Vespertilio in het Nederlands vertaald.
Via deze link is de vertaling van de winterdeterminatie kenmerken van de verschillende vleermuissoorten te bekijken en gebruiken.
Geautomatiseerd akoestisch vleermuizenonderzoek zit de laatste jaren in de lift. Mede door een betere kwaliteit van de microfoons en miniaturisering van de techniek. Maar door hun hogere prijsklasse bleef dergelijke apparatuur vooral weggelegd voor overheidsinstanties, academische wereld en professionele gebruikers. Tegenwoordig vinden steeds meer democratisch geprijsde toestellen echter hun weg naar de markt en komen zo binnen bereik van ieders beurs. Er zit immers heel wat kennis bij de vrijwillige vleermuisfanaten terwijl ook citizen science een belangrijke schakel is in het vleermuizenonderzoek. Qua prijs/kwaliteit slaat volgend toestel alle records.
De AudioMoth is een akoestische logger, met als kloppend hart een EFM32 Gecko processor. Full spectrum want net zoals bij de mot, waar men de inspiratie haalde voor z’n naam, kan de AudioMoth zowel het (voor de mens) hoorbare als ultrasone spectrum beluisteren via een analoge MEMS-microfoon. De ongecomprimeerde wave-bestanden worden in 12-bit naar een Micro-SD (tot 32 Gb getest) geheugenkaart geschreven. Zijn troef is het formaat van 58 x 48 x 15 mm waarmee het toestel net zo groot of eerder net zo klein is als z’n stroombron van drie AA-batterijen. Interessant om weten is dat ook via de USB-aansluiting een stroombron kan worden aangesloten zoals een powerbank. Er zijn diverse instellingen mogelijk via de gebruiksvriendelijke AudioMoth Configuration App die zowel draait op Windows, Mac of Linux.
Hiermee kan de AudioMoth naar wens ingesteld worden. Na het verbinden via USB synchroniseert de AudioMoth Time App de interne klok met de pc en worden firmwareversie en batterijspanning weergegeven. De sample rate is instelbaar tussen 8 en 384 kHz net als de sterkte van het signaal dat de analoge voorversterker ingaat. De variabele sample rate zorgt voor een brede inzetbaarheid: 8 kHz wordt voornamelijk gebruikt voor het opnemen van antropogene geluiden zoals geweerschoten en kettingzagen (vaststellen overtredingen) terwijl 48 kHz voor kikker-, insecten- en vogelgeluiden wordt toegepast en 384 kHz voor het ultrasone bereik. Het toestel kan zodanig geprogrammeerd worden om binnen een bepaalde periode actief te zijn. Handig is dat je stroomverbruik en dataopslag van de ingestelde configuratie wordt uitgerekend. Het stroomverbruik stijgt niet alleen evenredig met de periode maar ook met de ingestelde sample rate (10 mA bij 8 kHz tot 40 mA bij 384 kHz). Een zonnekalender is niet inbegrepen, je kan voor die prijs niet alles hebben. Maar dat is gezien de levensduur van de AA-batterijen ook niet echt een vereiste.
Het aparte aan de AudioMoth is dat deze niet triggergestuurd werkt maar met instelbare opnameperioden. Nadeel is dat je op die manier enorm veel bestanden per sessie genereert en de geheugenkaart na een paar nachten vol zit. Een automatisch classificeersysteem is daarbij in feite onontbeerlijk als je geen uren aan opnames wil doorploeteren. Nog een nadeel is dat je vleermuizen kan missen die net in de pauze-interval voorbijvliegen. Klein voordeel is dan weer dat pulsen die onder de triggerdrempel zouden vallen toch opgenomen worden. Maar triggersturing zit in de pijplijn en zou via één van de volgende firmware-versies moeten beschikbaar worden. Verder kunnen de leds al of niet geactiveerd worden, voor als het wat discreter moet. Ook de spanningsindicatie aan de hand van het aantal knipperen en de batterij cut-off zijn inschakelbaar. Daarbij wordt het toestel onder een bepaalde spanningsdrempel uitgeschakeld om te vermijden dat opnames gecorrumpeerd raken doordat er te weinig energie rest om ze volledig weg te schrijven. Anders krijg je een hele resem aan onleesbare bestanden op je kaart.
De test:
Ik heb de AudioMoth uitgetest in twee situaties.
1. Een langeduurtest met oplaadbare batterijen (GP 2600 mAh). Daarbij was het toestel continu geactiveerd (actieve en slaapmodus). Dat leverde een uithouding van 6 volle nachten (gemiddeld 11 uur) op tot halverwege de 7e nacht de boordspanning onder het minimum zat. Een heel mooie prestatie op drie ‘AA-tjes’.
2. Een duurtest in uitsluitend actieve modus op lithium batterijen (Energizer Ultimate Lithium). Het toestel werd daarbij steeds voor en na de actieve periode in- en terug uitgeschakeld. Met deze methode hielden de batterijen het 12 volle nachten uit (gemiddeld 8uur) om het halverwege de 13e nacht voor bekeken te houden.
Bij deze tests zat het toestel in een waterdicht kistje, aangepast naar eigen ontwerp.
De AudioMoth wordt immers zonder bescherming geleverd (een Ziploc-zakje is in optie verkrijgbaar). Maar voor steviger spul ben je op je eigen handigheid aangewezen want dit elektronisch kleinood houdt niet van vocht.
Zo’n ontwerp hoeft overigens niet veel geld noch tijd te kosten: mijn luisterkistje staat in detail beschreven op de website van Open Acoustic Devices waar ook heel wat andere ontwerpen terug te vinden zijn. Op het forum kan je verder ook terecht met allerhande vragen.
De opnamen dan: die zijn van heel goede kwaliteit en kunnen zonder probleem de vergelijking doorstaan met veel duurdere merken. Mijn DIY-membraan van keukenfolie (10 micron dik) heeft evenwel een licht dempend effect maar toch blijven de meeste vleermuissoorten zeer goed determineerbaar.
Van hoogvliegers als Rosse vleermuis tot fluisteraars als Grootoorvleermuis . Bij myoten kunnen soms details verloren gaan door de attenuatie, ten koste van de determinatie.
Besluit: voor 45€ heb je een prima toestel, kleiner dan een bankkaart, die dezelfde klus kan klaren als toestellen die 20x zo duur en zo lomp zijn. Voor de luisterkist heb je een dosis spitsvondigheid nodig maar dat is net het leuke eraan. De lage kost maakt de AudioMoth ook prima inzetbaar als discrete verkenner in risicogebied.
Om af te sluiten: de term is gevallen… automatisch classificeersysteem. Peperdure software die niet voor iedereen is weggelegd zou je denken. Maar er bestaan gratis alternatieven zoals Batclassify, (afb 7). Ontworpen door Chris Scott die mij de testversie v2 ter beschikking heeft gesteld. Dit programma herkent enkele standaard vleermuissoorten zoals pipistrellus, de groep eptesicus/nyctalus/vespertilio, barbastella, plecotus, rhinolophus en myotis spec. Met dit gamma geraak je in België al een eind ver. Daaraan zullen op termijn mogelijk Ruige dwergvleermuis en Meervleermuis toegevoegd worden, we hebben daarvoor verschillende opnamen ter beschikking gesteld.
Het betreft een zeer basic programma zonder toeters of bellen maar die wel doet waarvoor het werd ontworpen: soortenherkenning. De mogelijkheid om een hele batch ineens te laten analyseren is heel nuttig. En wonderwel doet deze software het even goed als de betalende programma’s, met dezelfde voordelen en fouten. Want een auto-ID is nooit 100% betrouwbaar, een goede determinatiekennis blijft steeds nodig. Maar op deze manier kunnen de opnamen getrieerd worden en dus ideaal voor de AudioMoth. Een handige combinatie om voor een prikje aan het serieuze analysewerk te beginnen.
David Galens
Vespertilio VZW.
